• Mbanza Ngungu yi vata dia tungama kua kompani dia ma kumbi ma nzila masinu. Nzo ya kimfumu evo siège mu kimputu ya Onatra (Office des Transports Coloniaux) ku Thysville ya kala. Kua bobo ka ba tomene zaya lusansu lua nsi eto ko, nzo ya kimfumu ya Société des Chemins de fers du Bas Congo ya kelenge muna nzo yoyo yina mu lumbu kia wunu Bureau Kia Commissaire de District des Cataractes. Vo yi nzo ya nene yoyo yina kisalu kia ki mfumu (Parquet), ya kala bonso Hôtel ya ntete ya tungama ku Thysville. Hôtel yina ba bokelelenge yawu Hôtel ABC. Mu ntangu ya ntama, lukalu (train) lua kele kuendanga mu trajet Matadi - Léopoldville (Kinshasa) bilumbu bi biole. Mu ntangu ba voyageurs, ba kuminingi va Mbanza Ngungu, yi vana ba lelenge, muna hôtel yoyo.
    Nzo zayingi za nene zozo za tungama ye tuna zawu kuna ndambu ya Quartier Noki evo ku Nsona Nkulu, za tungama kua mindele mia Onatra. Tulenda baka nona mu Eglise du Sacré Coeur kuna Ville. Yi kuna mindele mia kele kuenda sambidilanga. Nzo ya Nzambi ya Sainte Thérèse, Onatra diaka wa tunga yawu ma mu 1937, mpasi ba travailleurs ba Otraco ye bana ba Nzo ya nkanda bobo bakele landanga malongi ku Ecole primaire Sainte Thérèse ba kala mpe ye fulu kiawu ba fuete kuenda bakilanga malongi ma Nzambi. Stade de football de Nsona Nkulu ye lupitalu lua nene Président Charles, bia tungama mu 1947. Onatra kaka wa tunga biawu. Couvent des Soeurs diaka, mfumu za Otraco ba tungisa yawu. Ngatu, beno mosi lu visidi kisalu  kia nene ye kia kitoko ka vangama ku MBANZA ETO.  
    Mpelo mia ntete mia kala ku Mbanza Ngungu, nkumbu zawu ezi : Père Didondère, Père Alphonse, Père Jean, Père Phillipaert, etc... L'Abbé dia ntete dia ndombe dia yiza ku Mbanza Ngungu, ye wa nikuna Ngungu, yi Tata Emile Dinganga, yoyo tua bokelelenge Tata Mbuta. Yani wa kala muntu wa u nkabu ye wa tomene zitisuanga. Vo yi Tata l'Abbé Albert Ndandou, Muisi Mangembo, yani wuna umosi mu bawu ba sadididi kisalu kia ki Nganga Nzambi, nvula za fuana ku ntoto a Mbanza Ngungu.
    Vo Mpelo wa toma sadisua kua kompani dia Otraco, mu nkumbu ya luyalu, ba missionnaires protestants bawu ba zaya mu kinuanina ye kisosela bawu mosi. Mu diodio, Nzo ya Nzambi ya Missioni kuna Mviloti, ba missionaires ba BMS, bawu mosi kuawu ba tungisa yo. Kuna Missioni, kua kala Révérend Pasteurs Jennings ye Kesbo. Yi bawu ba toma diatisa kisalu kuna BMS. Tata Jennings wa kala ye nkento ani, Nengua Jennings, yani diaka wa toma ki vana mu kisalu kia Nzambi, mpila mosi mpe ye muan'awu Ndona Diamatondo. Yani wa kala n'yimbidi wa nene ye wa toma zaya bula "piano". Ndombe ya ntete ya makumbu ya vayika kuna Mviloti, yi Tata Emile Disengomoka. Kua konso mpangi zeye lusansu lua Se dieto, lenda kuani ku tu zibula makutu, kadi yandi wa kala muntu wa nene va tini kieto kia Mbanza Ngungu.
    Tu vutukisa ku Otraco. Mu Ntangu tua baka dipanda, ndombe ya ntete wa yala kuna Onatra zina diani Tata Mavuba. Yani wa kala bonso 1er chef d'atelier. Kuna kompani diodio, kua kala diaka ntu mia mpu mia fuana, bonso Papa Camille Makela (Chef ya Tour), Papa Samuel Kintaudi (yandi wa kala Chef de Gare ku 36), Papa Ndala Lukoki, Papa Ndongala Victor, Papa Kalemba, Papa Célestin Mayayila, Commissaire Malunga Joseph, ye ba nkaka bobo tu vilakene nkumbu. Ba Mbuta za ku Thysville, vata dia masawu vua, mavuanga bakala. Widi ku Mfinda mosi ka kua kele yadilanga "ngo" zi zole ko. Mu diodio, kuna Atelier ya Onatra kua kala ye Bandibu, Mfumu za ntoto, bantu ba lulendo bakala ye ntuadisi awu Papa Mukoko. Bantandu, minderi, bantu ba kimvuni, bawu diaka bakala ye ntu a masinu mawu, Tata Madiamba...
    Kuna Nsona Nkulu, yi kuna kua yantikila nsakana za mfututu za kimvuka kia ba ndombe. Monsieur De Greffe, yani wa kala joueur mu équipe EuroAfrique de Thysville. Yani wa toma zola nsakana za football ye wakala ntuadisi wa ntete bonso formateur ya équipe kia football kia ntete kia kala ye nkumbu ya Football Club Renaissance. Equipe kiokio kia makesa ma kala mu kisalu ku Otraco, yi bawu ba kuma Diables Rouges de Thysville. Equipe EuroAfrique kia kala bonso sélection ya Thysville. Mindele miomio mia zaya nsaka za nkuezo ba vukanenge mu couleurs za Thysville ye ba vukanenenge fulu kimosi ye ndombe zozo za zaya nsaka zozo, bonso Papa Ali Sidi, Papa Albert Lukoki alias Mpakasa (un muzombo de Uige arrivé à Thysville presqu'au même moment avec le célèbre Mingiedi Mbala), Mungunda Paul "Mero", Amara Sidi "Roi de la Plaine". Papa Lukoki wa kala mécanicien ku Sanzela. Suite à une concurrence déloyale avec son ami Ali Sidi, il quitta Mbanza Ngungu pour Kinshasa.
    Ku nima, Mizele Courant le back central des Diables Rouges ye Vieux Makonko alias Roi des Ciseaux de l'Amicale, bawu diaka bakota mu équipe kiokio, ye bayenda bula tournoi ya nene ya kala kuna stade Roi Baudouin. Bawu bakala bonso ba vedettes ba ndombe ba ntete mu équipe kiokio. Monsieur Bravo (photographe dia nene) wa kala goal keeper kiawu.
    Kua matoko ye zi ndumba za ku Mbanza Ngungu, ka faute ya beno ko. GwaGwa, Bilanga Matebo ye Songa Mbandu, mazono kuani tua yidikidi bi équipes biobio. Mu ntangu ya ntama, Amicale ye Diables Rouges bawu ba tu zietesenge ntu kuna stade Nsona Nkulu ye Offitra . Mu ntangu nsakana za football za yiza telama kuna Nsona Nkulu, kua vayika makesa mayingi bonso Ndongala Victor alias Locomotive, kua bobo ba nzaya, tua m'bokelelenge Papa Loko. Tu lenda tanga diaka Papa Mavuva (Se dia buta Cheray, Nguala Lambert, Maertens, Mata Toyota, Sekele ye Basi), Papa Nkoko (le géniteur de Raoul Kidumu), Dimbisi alias Champion, Nsibu De La Fufu, Mizele Courant, Bordeaux, Kalemba Mpakasa (à ne pas confondre avec le premier Mpakasa que nous avons cité plus haut), Douze, etc... Papa Loko, yani wa kala premier capitaine des Diables Rouges. Joueur dia makumbu, ntu a masinu (meneur de jeu de son équipe), d'ou son surnom de Locomotive. Mais un banal accident au cours d'une partie de chasse entre amis, mit précocément fin à une très belle carrière. Mu ntangu Papa Loko ka vunda, mu Diables Rouges, mua vayika joueur dia nkaka dia makumbu. Mpila Antoine alias Mfumu a Mpa, car c'est de lui qu'il s'agit fut l'un des plus grands joueurs de sa génération et pourquoi pas l'une des plus grandes vedettes du football ngunguois. C'est  une véritable légende vivante, car dans leur moments de joie, les supporters des Diables Rouges chantaient des louanges en la gloire de leur vedette. Pour votre information, Mfumu a Mpa fut le propre grand frère de Porqué, un autre joueur célèbre qui a évolué dans le FC Amicale, l'ennemi juré des Diables Rouges.
    Tata l'Abbé Emile Dinganga, yani wa kala Fondateur ya FC Amicale. Histoire ya Amicale ya nda yina. Si tua vutukila lusansu lolo, lumbu kia nkaka...
    Nani zeye Nkinzi wa Bula Simiti?
    Mu ntangu ya ntama, lumbu kia le 1er décembre, kia kala bonso lumbu kia ba forgerons. Konso muntu wa kala kuani ye nsua mu kuenda kimuena kisalu kia kele vangamanga kuna Atelier ya Otraco. Bana ba classe, sous la direction za ba moniteurs beto, tua kele kuendanga en visite guidée kuna ville ye tua muenenge minsiensie mia tiya mia vayikidingi mu bisengo... Ka lu yutuka dioko vo bana bayingi ba sola kisalu kiokio mu ntangu tua kala bana ba fioti. L'exemple le plus frappant que je peux vous citer est celui de mon ancien condisciple Emmanuel KUNTUKULA. Kua beto tua kunkanenge yani kuna école primaire, tu zeye vo ntu wa mpangi eto, wa mbote kibeni wa kala. Mu ntangu yina, suite parfois à une mauvaise orientation, celui-ci aurait pu terminer n'importe quelles études au niveau universitaire ou supérieur. Mais, kondua kua zaya, il choisit un raccourci et s'en ira se poursuivre sa formation dans une école professionnelle qui lui ouvrit toute grande les portes de l'Otraco, l'employeur de son père.  Mu ntangu ya kele mu vacances ku Mbanza ngungu, tua monane ye mpangi amu Kuntukula. Ka tu kuvilakene ko. Bika Mfumu Nzambi ka kala ye ngeye...
    A Suivre ...


    3 commentaires


    Suivre le flux RSS des articles de cette rubrique
    Suivre le flux RSS des commentaires de cette rubrique